นักปราชญ์อิสลามระบือท่านอิมามฆอซาลี กล่าวว่า “มนุษย์นั้นนอนหลับ เมื่อเขาตายเขาเพิ่งจะตื่น” ในโลกแห่งความตายเมื่อเขาตื่นขึ้นมาอีกครั้ง ก็จึงต้องเผชิญปัญหาขนากหนักเนื่องมาจากผลงานขณะมีชีวิต แล้วกลับมารู้สึกว่า ชีวิตบนดุนยาที่ผ่านมาเกือบร้อยปีนั้นรวดเร็วเหลือเกินเหทือนผ่านไปเพียงไม่กี่ชั่วโมง ภาพชีวิตแต่ละขั้นตอนสัมผัสกับสายตาของเขาอย่างคมชัดละเอียดยิบ บันทึกไว้อย่างพร้อมมูลจากอดีต

บ่อยครั้งที่เขาเบื่อกับชีวิตที่ยาวนาน และเขาก็ต้องยอมรับโดยดีว่าความดีที่เขากระทำนั้นน้อยยิ่งนัก จนคร่ำครวญถึงความผิดพลาดประมาทในหลุมศพ ที่ไร้ญาติขาดมิตร มีแต่ความเน่าเปื่อยและบีบรัดมัดใจ

หลายชีวิตเมื่อระเริงรื่นไปกับความสำราญเบิกบานสนุกสนานสุดเหวี่ยง ตื่นเต้นกับความเสเพล มัวเมากับสิ่งไร้สาระ จนไม่อาจรู้ว่าอะไรคือความดีความชั่ว ราวกับว่าเขาบรรลุศาสนภาวะเอาตอนอายุสี่สิบปีไปแล้ว

เขากำลังลืมตัวลืมตายลืมความเป็นจริงของชีวิต ว่ามันจะต้องมีวันเสื่อมสูญ พิษสงความเจ็บปวด และการทรมานใจในวัยหมดกำลังวังชาและลมหายใจรวยรินนั้นคือความขมขื่นเหลือใจ

ความตายที่เมื่อมาถึงนั้นไม่เคยรั้งรอแม้เพียงสักเสี้ยววินาที พรากชีวิตของเขาอย่างไม่มีการอาลัยอาวรณ์เพราะมันครบอายุขัย ไม่มีต่ออายุ ไม่มีการขัดขืน เขาจึงต้องฝืนใจตายแม้จะเสียดายความน่าหลงใหลในโลกนี้

เหตุการณ์หลังความตายสะท้านความรู้สึกอย่างน่าสะพรึงกลัว อันตรายสารพันรุมล้อมไม่ปรานีปราศรัย โศกเศร้าอาดูรระทมสุดขีดมองเห็นแต่ความเลวร้ายของตนเอง เขาตื่นแล้วและพบว่าชีวิตหลายสิบปีที่ผ่านมานั้นไร้ค่าหมดสิ้น

เขาใช้ชีวิตอยู่ไม่กี่กรณี กิน นอน ถ่าย สืบพันธุ์ เที่ยว เล่น บันเทิง หัวเราะ ทะเลาะกับคนอื่น ร้องไห้ และก็สนุกอยู่เป็นนิจไม่เคยหยุดยั้งหาแก่นสารการภักดี มีใจที่งดงามได้บ้างไหม?

ก่อนชีวิตจะสิ้นสูญไป เขาสนุกสนานเหลือเกิน เกลียดความลำบากในการทำความดี แต่เมื่อสิ้นชีวิตไปแล้วเขาจะยังมีความสุขอะไร มาช่วยบำรุงหัวใจเขาอีกไหม เคยทำอะไรเป็นชิ้นเป็นอันเพื่อตัวเองและคนอื่นบ้าง

ผลงานที่สร้างไว้ในอดีตกลายเป็นความสูญเปล่า เป็นต้นเหตุให้เขาเดินสู่นรกอเวจี ก่อนจะถึงวันนั้น ที่อีกไม่นาน เราทำอะไรกันบ้างหยุดทบทวนดูถึงสิ่งที่ท่านไม่มีทางปฏิเสธเสียที